غلام رسول رحمانی

هرات، ازجمله شهرهای مهمِ فرهنگی و اقتصادی افغانستان است. تولیدِ آثار ادبی در این شهر، بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ توجه‌کردنی‌است؛ لذا ‌بررسیِ جامعه‌شناختیِ این فرآورده‌های انسانی جهتِ آسیب‌شناختی آن‌ها لازم می‌نمود. در میانِ نظریات و رویکردهای جامعه‌شناختیِ ادبیات، رویکرد روبراسکارپیت، ازجمله رویکردهایی‌است که امکان بررسی ادبیات را از نگاه تولید، توزیع و مصرف فراهم می‌‌کرد؛ درنتیجه، هدف این پژوهش، بررسی وضعیت ادبیات هرات بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ براساس رویکرد روبر اسکارپیت بود. تحقیق حاضر با توجه به هدف، توسعه‌‌ای - کاربردی است، که در انجامِ آن از ابزار مشاهده و پرسش‌نامه استفاده شده است؛ هم‌چنین از منابع کتاب‌خانه‌ای سود جُسته‌ایم. داده‌های آن به‌صورت کمی و کیفی (ترکیبی) ارائه گردیده است. نیز برای رسمِ نمودارها، از نرم‌افزار اِکسل استفاده شده و نمودارها به‌گونة کیفی مورد توصیف و تحلیل قرار گرفته‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که: تولیدات ادبی در هرات از سال ???? تا ???? خورشیدی، علی‌رغم قابل‌توجه‌بودن، عمدتاً در فضایی انفرادی و بدون توجه کافی به نیازهای مخاطبان تولید شده‌اند. این مسأله به‌وضوح نیاز به بازنگری در فرایند تولید آثار ادبی و تعامل بیش‌تر بین نویسندگان و مخاطبان را برجسته می‌سازد؛ هم‌چنین ناشران و توزیع‌کنندگان آثار ادبی در هرات به روش‌های سنّتی و بدون برنامه‌ریزی خاصی عمل می‌کنند. این شیوه‌های غیر قاعده‌مند منجر به کاهش سرانة مطالعه و عدم دسترسی مناسب مخاطبان به آثار ادبی می‌شود؛ نیز ادبیات نقش کلیدی در شکل‌دهی به فرهنگ و تمدن هرات دارد و می‌تواند عامل پویایی یا رکود فرهنگی باشد. در این تحقیق، سه طرحِ قابل اجرا برای تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان و تصمیم‌گیرندگان عرصة فرهنگ و ادب در هرات ارائه گردیده که می‌تواند منجر به بهبود وضعیت ادبیات در این حوزة فرهنگی- ادبی گردد؛ اگرچه کیفیتِ آثار تولیدشده، تا حدودی رضایت‌بخش است.