زهرا کشاورزشرق

مطالع? ادبیات با رویکرد انتقادی، گام اول جهت ورود به بحث جامعه­شناسی ادبیات است. جامعه­شناسی علم مطالعه و تحلیل واقعیت­ها و متعلقات اجتماع در عین پرهیز از قضاوت­های غیر علمی است. این علم با استفاده از راه­کارهای ویژ? خود به دنبال کشف چارچوب­های اجتماعی، مصادیق و تأثیر آن­ها در آثار ادبی، نویسنده و خواننده­ است. به عبارت دیگر، نقد جامعه­شناختی به بررسی تأثیر ادبیات بر جامعه یا تأثیر جامعه بر آثار ادبی می­پردازد. به سبب آن که تمام آثار ادبی در یک نظام مبادله­ای شامل تولید و آفرینش هنری، تکنولوژی چاپ و توزیع و در نهایت تجارت و مطالعه قرار دارند، می­توان آن­ها را به مثابه کالاهای تولیدی که روابط و نظریه­های تولید در ارتباط با آن­ها صدق می­کند دانست. فهم ادبیات و فرهنگ جامعه­ای که بر پای? اقتصاد سرمایه­داری، تولید، فروش و سود بنا شده است، بدون آشنایی با آرای اندیشمندانی چون آلتوسر ناممکن به نظر می­رسد. مؤلفه­های هشتگانه­ای که آلتوسر از آن­ها با عنوان سازوبرگ­های ایدئولوژیک دولت یاد کرده، به وضوح در آثار علی­اشرف درویشیان قابل رؤیت­اند. کلیدواژ? مطالع? نظری? ایدئولوژی آلتوسر، اختلاف طبقاتی است که منجر به نظریه­پردازی دربار? چگونگی پدیدآمدن آن، افراد تأثیرگذار در ایجاد آن، نحوه و میزان اثرگذاری آن بر زندگی انسان­ها و راهکارهای تغییر یا برون­رفت از آن می­­شود. تجرب? فقر و کارگری، قرابت با مذهب، زندگی خانواده­محور، ارتباط با مدرسه و فضای آموزش عالی، آشنایی با عقاید حزب توده و جبه? ملی و نهایتاً فعالیت­های ادبی و پژوهشی گسترد? درویشیان، آثار او را شایست? نقد با رویکرد ایدئولوژی آلتوسر ساخته است. در این پژوهش با مطالع? مبانی نظری موجود دربار? عقاید مارکسیسم، نظری? آلتوسر و آثار انتقادی یا تبیینی دیگر نظریه­پردازان در ارتباط با مسأل? ایدئولوژی، نمونه­های متعددی از الگوی هشتگان? آلتوسر در داستان­های کوتاه و بلند علی­اشرف درویشیان کشف، دسته­بندی و تحلیل شده است. در خلال بررسی نمونه­های مورد مطالعه دریافته شد که انسان در مواجهه و شناخت من­های روانکاوان? خود و توافق با معنای انتخابگری غالباً احساس عجز می­کند؛ بنابراین به جای انتخاب­های شخصی متعدد، یک انتخاب قاطع انجام می­دهد تا زندگی را برای خودِ اجتماعی­اش که شامل ارتباط او با دیگران است ساده­تر کند و آن انتخاب، ایدئولوژی است؛ ایدئولوژی­ای که نطق استوار دارد و ظاهراً روان انسان را از پیچیدگی­ها نجات می­دهد. درویشیان خروج از ایدئولوژی را غالباً به معنای کنار گذاشتن آفات ایدئولوژی یا خروج از ایدئولوژی­های مخرب از طریق تحرکات اجتماعی یا انقلاب و جایگزین کردن آن­ها با ایدئولوژی­های سلامت می­داند و قاطعانه در آثار متعدد، الگوی مبارزاتی خود را عرضه کرده است.