خوانش نشانه شناسانه عنوان در ده اثر از صادق چوبک وده اثر از مصطفی مستور

نشانه‌شناسی از طریق مطالعة ساختارمند نشانه‌ها، امکان دست‌یابی به لایه‌های زیرین معنایی یک متن ادبی را فراهم می‌آورد. عنوان یک متن هم به منزلة نشانه‌ای‌ زبانی، از مهم‌ترین عناصر سازندة متن تلقی می‌شود و بر این اساس، توجه نشانه‌شناسان را به‌خود جلب کرده‌است، چراکه عنوان در نظام نشانه‌ای متن، ارتباط معنادار و دلالتمندی با دیگر نشانه‌ها برقرار می‌کند و از این طریق، معنا خلق می‌شود. در پژوهش حاضر، با اتخاذ رویکردی توصیفی تحلیلی، عنوان‌های برخی از آثار صادق چوبک و مصطفی مستور را از زوایای مختلفی بازخوانی کرده‌ایم و در این فرآیند کوشیده‌ایم از دیدگاه‌های عنوان‌شناسانی نظیر ژرار ژنت صرفا به مثابه مدخلی برای انجام پژوهش بهره گیریم. در این پژوهش، به تفسیر ارتباط عناوین آثار مورد نظر با دیگر سازه‌های متن پرداخته‌، بازتاب جهان‌بینی و سبک داستان‌نویسی این نویسندگان در عناوین آثارشان را تحلیل نموده‌ایم. براساس پژوهش حاضر، عنوان‌های آثار این دو نویسنده پیوندی عمیق با دلالت‌های متن دارند و رابطة دوسویة دال و مدلول در عنوان و متن، ساختار نظام‌یافته اثر را شکل داده‌است. از منظری اجتماعی، عنوان‌های آثار چوبک دلالتگر واقعیت‌های تلخ اجتماعی روزگار نویسنده است، درحالی که عنوان‌های آثار مستور در نتیجة رشد مدرنیته، بر دغدغه‌های وجودی و درونمایه‌های خدامحوری و هستی‌شناسی تمرکز دارند. از سوی دیگر، براساس پژوهش حاضر، با وجود توجه هر دو نویسنده به دو مضمون پرتکرار و کلان «عشق و مرگ»، هر کدام نگرشی تماما متفاوت نسبت به این مضمون‌ها داشته‌اند. همچنین، این پژوهش نشان می‌دهد هر کدام از این دو نویسنده متناسب با درونمایه‌های آثار و نظام‌های فکری خود از ابزارهای ادبی و زبانی متفاوتی بهره برده‌اند. عنوان‌های آثار چوبک مستقیم‌تر و آشکارترند اما، در آثار مستور عنوان‌ها مبهم‌ترند و به رغم بسط‌یافتگی برخی از آنها و انعکاس‌شان در قالب جمله، این جملات عموما پیچیده‌اند و دلالت‌های معنایی عمیقی‌تری را نشان می‌دهند.

کلیدواژه‌ها: نشانه‌شناسی، ساختارگرایی، پیرامتن، عنوان، صادق چوبک، مصطفی مستور